Tên di sản : Đền thờ Lê Phụng Hiểu

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 39/2002/QĐ-BVHTT

Giới thiệu

Đền thờ Lê Phụng Hiểu còn gọi là Đức Thánh Bức ở xã Hoằng Sơn, huyện Hoằng Hoá được coi là đền thờ gốc trong hàng loạt các ngôi đền ở địa phương khác thờ tự ông. Vì Băng Sơn ở quê hương -  Nơi ông sinh ra, lớn lên, vào làm quan trong vương triều Lý, lập công lớn được vua Lý phong đất cai quản cũng tại vùng đất này. Nó tiêu biểu là nơi sinh hoạt văn hoá, tín ngưỡng quan trọng thờ thần Hoàng làng của người dân Băng Sơn xưa và Hoằng Sơn nay.

Về kết cấu kiến trúc:

Đền Lê Phụng Hiểu được xây trên một khu đất rộng, thoáng, hướng Nam, có ý nghĩa tôn vinh các Thành hoàng làng và các bậc thánh nhân. Quanh khuôn viên đền có nhiều cây lưu niệm tạo nên không gian hoà hợp với thiên nhiên mà vẫn nổi trội với sự bề thế của không gian kiến trúc. Xưa kia, phía trước đền có cổng nghi môn được xác định bởi 2 trụ hoa, vuông thành sắc cạnh, vươn cao tới hình lồng đèn được đắp tứ linh ở trên cao và tượng nghê chầu ở đỉnh.

Toà tiền đường có 5 gian, toà trung đường có 3 gian, toà hậu cung được bố trí dọc cũng gồm 3 gian, tạo nên một tổng thể kiến trúc theo kiểu chữ Đinh (J).

Toà tiền đường trên thực tế được tu sửa nhiều lần. Bộ khung gỗ phía trong đã bị thay thế về cơ bản. Vì thế mà cấu trúc của nó hôm nay mang dáng dấp một khung gỗ của ngôi nhà truyền thống.

Hậu cung có 3 gian, được bố trí dọc theo nhà tiền đường, cấu trúc cơ bản là biến thể “Giá chiêng, chồng rường, con nhị”. Kiểu liên kết ở đây gồm nhiều con rường dài, ngắn khác nhau chồng lên nhau qua những dấu vuông thót đáy mỏng, thấp. Các rường ngắn dần về phía thượng lương để cuối cùng đỡ thượng lượng qua một đấu nhỏ. Bộ vì nóc ở hậu cung gồm 3 con rường chồng lên nhau.

Như vậy, theo kiểu liên kết ở hậu cung, ta thấy câu đầu vẫn được làm từ một thân gỗ lớn ăn mộng vào đầu cột cái và trên nó là các con rường chồng lên nhau, chưa thấy xuất hiện cửa quá giang. Điều đó cũng cho ta biết được ít nhất hậu cung này cũng niên đại từ thế kỉ XVII. Về cấu trúc của nó gắn hữu cơ với tiền đường, tạo nên một nội thất thống nhất, nhưng có cửa ngăn ra vào nên lại chia ra những không gian riêng.

Trong đền thờ có nhiều câu đối, đại tự ca gợi đức nghiệp của Lê Phụng Hiểu. Có ngựa hồng, ngựa bách chầu 2 bên. Trong đền có 2 tượng gỗ sứ quan. Theo lời truyền thuyết, Thần đi đánh Chiêm Thành bắt sống Xạ Đẩu giải về theo hầu, cho nên đời trước chế tạo tượng gỗ vì việc đó. Ở đền thờ còn Hòn Quần, dụng cụ của Lê Phụng Hiểu rèn luyện sức khoẻ, điều này cũng cho ta biết sự tồn tại của ngôi đền khá sớm từ thế kỉ XI sau khi ông mất. 

Tóm lại, mặc dù diện mạo của khu du tích đền thờ Lê Phụng Hiểu có nhiều thay đổi. Phần kiến trúc của đền thờ còn giữ được khá nguyên vẹn ở phần hậu cung, tuy có tu sửa chút ít. Song với nội dung, ý nghĩa và giá trị của nó lâu nay đã thực sự trở thành đối tượng đầy sức hấp dẫn đối với các nhà nghiên cứu lịch sử, bảo tàng, các nhà nghiên cứu văn hoá dân gian và khách tham quan du lịch. Dẫu rằng cái còn lại hôm nay chỉ là một phần so với những gì đã có, đã từng bị mất mát, thì khu di tích này vẫn là mảnh đất có nhiều dấu ấn sâu đậm về một vùng “Văn hoá Bưng” điển hình của đồng bằng châu thổ sông Mã.